Dieta Paleolityczna to jeden z najbardziej popularnych trendów żywieniowych w ostatnich latach, a w 2013 roku była najczęściej wpisywaną dietą w najpopularniejszą wyszukiwarkę internetową. Małgorzata Desmond, specjalistka medycyny żywienia Centrum Medycznego Gamma, omawia fakty i mity związane z współczesną dietą paleolityczną.
Ideą przewodnią diety jest spożywanie grup produktów, które jedli nasi przodkowie w epoce kamienia (paleolitu), od ok. 2,6 mln do 12 mln lat temu. Propagatorzy diety zakładają, że jest ona najzdrowsza dla ludzkiego organizmu, ponieważ jesteśmy do niej przystosowani genetycznie. Jednocześnie zdają sobie sprawę, że wiele gatunków spożywanych ówcześnie roślin wymarła lub jest obecnie niejadalna, a skład dzisiejszego mięsa jest kompletnie inny.
Warto również pamiętać, że przeciętna długość życia człowieka epoki paleolitu wynosiła tylko 25 lat, a jego styl życia i poziom aktywności fizycznej był zdecydowanie inny, niż współcześnie żyjących ludzi.
Dlatego mówiąc o diecie paleo, posługujemy się terminem Współczesna Dieta Paleolityczna (WDP).
Na czym polega WDP?
Zalecenia WDP opierają się na przypuszczeniu, że sposób żywienia naszych przodków (dieta myśliwych-zbieraczy), w skład którego wchodziły minimalnie przetworzone produkty, przede wszystkim prymitywne bulwy i owoce, orzechy i inne produkty roślinne przypominające dzisiejsze warzywa (65-70%) oraz złowiona dziczyzna (30-35%) to optymalny sposób odżywiania współczesnego człowieka. W jej skład wchodzą: mięso zwierząt karmionych trawą, ryby, owoce morza, owoce i warzywa, jaja, orzechy, pestki, oleje takie jak oliwa z oliwek, olej z orzecha włoskiego, olej kokosowy czy z awokado. Z diety natomiast eliminowane są: ziarna zbóż, rośliny strączkowe (w tym orzechy ziemne), nabiał, cukier, zwykłe ziemniaki, produkty wysokoprzetworzone, sól (lub spożywana jest tylko w ograniczonych ilościach), oleje roślinne inne niż wyżej wymienione, a także – według ojca diety paleo, prof. Lorena Cordaina – tłuszcze zwierzęce w dużych ilościach (z czym nie do końca zgadzają się inni propagatorzy tej diety).
Zalety i potencjalne zagrożenia wynikające z WDP
Mimo, że moda na tę dietę pojawiła się stosunkowo niedawno, pierwsze badania dotyczące diety myśliwych-zbieraczy, sięgają już 1984 r. W świetle dostępnych badań, przeprowadzonych w ostatnich latach m.in. przez badaczy z Uniwersytetu Melbourne, z Uniwersytetu Lund, z Karolinska Institutet, z Uniwersytetu California San Francisco School of Medicine i innych ośrodków badawczych z USA, dieta powoduje spadek masy ciała, stabilizację poziomu cukru we krwi, a w niektórych badaniach uzyskiwano nawet remisję cukrzycy typu 2. WDP okazała się również bardziej sycąca, niż – często do niej porównywana – dieta śródziemnomorska. Redukcję poziomu cholesterolu odnotowano w niektórych badaniach, choć w innych lipidogram wzrastał. Jak widać wpływ WDP na stężenia cholesterolu może być różny, co najprawdopodobniej zależy od interpretacji zaleceń żywieniowych, które różnią się miedzy różnymi propagatorami WDP.
Niestety w świetle dzisiejszej wiedzy naukowej, istnieje kilka potencjalnych zagrożeń i niewyjaśnionych aspektów stosowania niektórych wersji WDP. Przede wszystkim nie istnieją długoterminowe badania, które by oceniały efekty zdrowotne tej diety na zdrowie obecnie żyjących ludzi. W odróżnieniu np. od badań nad dietą wegetariańską czy śródziemnomorską, gdzie dysponujemy danymi z ponad dwudziesto czy trzydziestoletnich obserwacji, w przypadku WDP żadna z nich nie przekracza kilkunastu miesięcy.
Przeciętny współczesny człowiek o zdecydowanie niższej aktywności fizycznej oraz zapotrzebowaniu energetycznym stosując WDP nie jest w stanie zrealizować zapotrzebowania na wapń, którego bardzo skoncentrowanym źródłem jest nieobecny w tej diecie nabiał. Długotrwałe stosowanie WDP może więc negatywnie odbić się na zdrowiu kości. W Paleolicie ze względu na wyższą aktywność fizyczną (która sama w sobie jest jednym z podstawowych warunków utrzymania wysokiej gęstości mineralnej kości), ludzie jedli zdecydowanie więcej i automatycznie przez to więcej wszystkich mikroelementów, w tym wapnia.
Ponadto, dane na temat oddziaływania różnych grup produktów na zdrowie człowieka, którymi dysponujemy dziś, jak również badania na najbardziej długowiecznych i najzdrowszych populacjach (np. na Okinawczykach), nie potwierdzają zasadności układania ogólnej diety dla wszystkich ludzi według zasad przystosowania ewolucyjnego (przykładowo badania na ludziach żyjących współcześnie wykazują, że spożywanie produktów pełnoziarnistych jest związane z wieloma korzyściami zdrowotnymi). Co ważne, w niektórych wersjach WDP zaleca spożywanie dużej i dowolnej ilości produktów zwierzęcych, w tym znaczne ilości nasyconych kwasów tłuszczowych i czerwonego mięsa. Wielu popularyzatorów diety paleo, m.in. blogerzy, ignoruje wyniki i metodologię współczesnych, wieloletnich i systematycznych badań sugerujących – związane z wysoką podażą czerwonego mięsa – ryzyko nowotworów. Pamiętajmy, że ludzie w paleolicie najczęściej nie dożywali wieku, w którym tego typu nowotwory się pojawiają.
Specjalna odmiana WDP, czyli The Autoimmune Protocol (AIP), wyklucza dodatkowo z diety orzechy, pestki, jaja i warzywa psiankowate. Dieta ta może przynieść nadzieję osobom cierpiącym na choroby autoimmunologiczne z racji na eliminację tych produktów, które mogą – poprzez różne mechanizmy – wywoływać immunoreaktywność (stany zapalne). W świetle badań dr Terry Wahls za University of Iowa Carver College of Medicine, która zajmuje się zastosowaniem tej wersji diety u osób z wtórnie postępującą odmianą stwardnienia rozsianego, wyniki sugerują znaczną poprawę parametrów zmęczenia oraz jakości chodu u chorych, u których poprawy nie spodziewa się na tym etapie choroby.
Co ważne, dietę WDP można bardzo upodobnić do diety śródziemnomorskiej (zastępując ziarna zbóż dozwolonymi na WDP bulwami i nie spożywając produktów wysokoprzetworzonych oraz roślin strączkowych), minimalizując czerwone mięso, spożywając produkty fortyfikowane w wapń (fortyfikowane mleko migdałowe czy kokosowe). WDP w takiej wersji daje wszelkie powody, aby była uważana za bezpieczną i bardzo korzystną dla zdrowia według współczesnej wiedzy.
Małgorzata Desmond
Specjalista z wieloletnim doświadczeniem, autorka publikacji w zakresie medycyny żywienia, ekspert w programach telewizyjnych oraz radiowych. Współtwórca Fundacji Wiemy Co Jemy oraz Centrum Medycyny Żywienia. Absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (kierunek Dietetyka), a także University of West London (kierunek Medycyna Żywienia). Jest doktorantką w Departamencie Żywienia, Institute of Child Health, University College London; prowadzi badania kliniczne z zakresu wpływu diety w dzieciństwie na przyszłe ryzyko chorób krążenia. Przeszła też Kurs Epidemiologii Żywienia w Imperial College London oraz Kurs Zdrowia Publicznego w Harvard School of Public Health. Ukończyła również Szkołę Główną Handlową w Warszawie. Wcześniej pracowała m.in. w Carolina Medical Center jako dietetyk i specjalista medycyny żywienia, była też współtwórcą Centrum Medycyny Żywienia; jako dietetyk i badacz w Instytucie „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Klinice Pediatrii, a także za granicą (Anglia, Irlandia) jako Dyrektor Edukacji Żywieniowej i Badań oraz wykładowca. Autorka wielu publikacji m.in. na temat niefarmakologicznych perspektyw leczenia cukrzycy, diet wegetariańskich, także ich wpływu na stan zdrowia i rozwój dzieci.
Alejakobiet.pl