Skóra jest narządem, tak jak nerki, wątroba, czy płuca. Zbudowana jest z naskórka, tkanki podskórnej i skóry właściwej, w jej skład wchodzą również przydatki: gruczoły łojowe, potowe, włosy i paznokcie. Pełni wiele istotnych funkcji:
- ochronną – zabezpiecza w mechaniczny sposób inne organy leżące wewnątrz ciała
- metaboliczną – udział w metabolizmie witaminy D
- immunologiczną – pierwszy kontakt z alergenami (komórki Langerhansa)
- nerwową – receptory czucia bólu, ciepła i zimna, dotyku
- termoregulacji
- ochrony przed promieniowaniem UV – obecność melaniny produkowanej przez melanocyty
- utrzymania równowagi wodno – elektrolitowej
Na powierzchni naskórka obecny jest płaszcz hydrolipidowy i naturalny czynnik nawilżający. Płaszcz hydrolipidowy jest mieszaniną lipidów wydzielanych przez gruczoły łojowe, potowe i komórki naskórka. Jest on odpowiedzialny za prawidłowe nawilżenie skóry, a co za tym idzie, za zachowanie podstawowych ochronnych funkcji skóry. Chroni przed przenikaniem wody i substancji hydrofilowych w głąb naskórka, ogranicza przeznaskórkową utratę wody, przyczyniając się do zachowania jędrności, elastyczności i miękkości skóry. Naturalny czynnik nawilżający jest wytworem złuszczających się komórek naskórka. W jego skład wchodzą: aminokwasy, kwas piroglutaminowy i jego sól sodowa, mocznik, amoniak, kwas moczowy, glikozamina, kreatynina, jony, sole kwasu mlekowego, cytrynowego i mrówkowego. Naskórek, płaszcz hydrolipidowy i naturalny czynnik nawilżający tworzą barierę skórno – naskórkową. Zaburzenia tej bariery są przyczyną nadmiernej suchości skóry i wielu chorób, w tym atopowego zapalenia skóry.
Skóra noworodka
Noworodek urodzony o czasie ma wykształcone wszystkie elementy skóry, ale jej warstwy są niedojrzałe aż do 3 r.ż. Naskórek jest 5 razy cieńszy niż u osoby dorosłej. Jego komórki ,zwłaszcza w zewnętrznej warstwie, leżą luźno a przestrzenie między nimi są większe niż w skórze dorosłej. Jest to przyczyną nadmiernej utraty wody, jak i możliwości przedostawania się do naskórka i skóry właściwej substancji stosowanych do pielęgnacji i leczenia zewnętrznego (kosmetyki, leki).
Skóra właściwa noworodków i niemowląt jest cieńsza. Naczynia krwionośne leżą tuż pod naskórkiem, ich światło jest szersze niż w dojrzałej skórze. Wynikiem tego jest czerwone zabarwienie skóry noworodków i większe ucieplenie. Z powodu takiej budowy zaleca się, aby kosmetyki i środki pielęgnacyjne przeznaczone dla dzieci zawierały jak najmniejszą ilość związków chemicznych. Dotyczy to zwłaszcza produktów od 1. dnia życia.
W pierwszych tygodniach życia może rozwinąć się dziecięce łojotokowe zapalenie skóry. Przyczyną powstawania zmian skórnych jest wpływ hormonów matki. Zmiany skórne najczęściej pojawiają się w obrębie owłosionej skóry głowy (ciemieniucha) i brwi, na bokach policzków i w okolicy za małżowinami usznymi, na dekolcie, w zgięciach łokciowych, kolanowych, na szyi i w obrębie dołów pachowych. Najmniej zmian występuje na plecach i w okolicy podpieluszkowej. Mają one wygląd rumieniowych plam pokrytych żółtawą łuską. U niektórych dzieci łojotokowe zapalenie skóry przybiera formę wyprysku.
Nasilanie się zmian chorobowych jest prowokowane zbyt intensywną pielęgnacją i stosowaniem preparatów pielęgnacyjnych w postaci parafiny czy wazeliny. U większości niemowląt zmiana sposobu pielęgnacji i odstawienie tłustych preparatów powoduje złagodzenie lub ustąpienie objawów.
Pielęgnacja skóry dziecka do 3. roku życia
Kąpiel zdrowego dziecka powinna odbywać się w temperaturze maksymalnie 37°C i trwać ok. 5 min., kąpiel dłuższa powoduje zniszczenie płaszcza hydrolipidowego. Do mycia skóry należy stosować mydła lub syndety, czyli „mydła bez mydła”. Zdrowa skóra nie wymaga stosowania do każdej kąpieli emulsji, wystarczy jej użyć raz na 2, 3 kąpiele. Większość dzieci z klimatu umiarkowanego ma objawy suchej skóry w postaci złuszczającego się naskórka, zaczerwienienia i świądu szczególnie w okresie jesienno – zimowym (okres grzewczy) i wtedy zalecane są emulsje do kąpieli. Stosując emulsje nie powinno się używać jednocześnie środków myjących. Zbyt intensywne natłuszczanie może doprowadzić do wspominanego już łojotokowego zapalenia skóry. Szampony do włosów zalecane są od 2 r.ż., ich pH powinno być zgodne z pH łez ( 7,3- 7,7). U dzieci z dużą ilością włosów można stosować szampon jeszcze przed 2 r.ż. Po kąpieli skórę należy wysuszyć miękkim ręcznikiem. W przypadku wystąpienia nadmiernej suchości skóry niezbędne jest stosowanie emolientów.
Rola emolientów w pielęgnacji
W prawidłowej pielęgnacji skóry nadmiernie suchej i podrażnionej bardzo ważne jest stosowanie preparatów, które głęboko wnikają w skórę. Substancje działające tylko na powierzchni skóry mogą nie być wystarczające.
Emolient to każdy preparat, który nawilża i natłuszcza skórę. Pod tą nazwą produkowane są maści, kremy, balsamy, emulsje i roztwory. Emolienty są to zwykle preparaty dostępne, w odróżnieniu od preparatów drogeryjnych, wyłącznie w aptece. W emolientach zawarte są substancje mające działanie okluzyjne – pokrywają powierzchnię naskórka warstwą, która zapobiega parowaniu wody z głębszych warstw. Takie działanie wykazuje przede wszystkim wazelina, w mniejszym stopniu parafina, woski zwierzęce (głównie lanolina) i woski roślinne, humektanty – preparaty o właściwościach higroskopijnych – chłoną wodę z otoczenia i z głębszych warstw naskórka. Głównym przedstawicielem humektantów jest glicerol i mocznik. Do tej grupy zalicza się również kwas hialuronowy, aminokwasy, mleczany i glikole. Mocznik ma szczególną rolę w pielęgnacji skóry, zwłaszcza suchej, z nadmiernym rogowaceniem i atopowej substancje syntetyczne oraz pochodzenia roślinnego. Jest to szeroka grupa związków: trójglicerydy, ceramidy, cholesterol, kwas linolowy i linolenowy, kwas ?- linolenowy (oleje z nasion wiesiołka, ogórecznika lekarskiego), oleje z kiełków pszenicy, migdałów awokado, orzechów makadamia i innych. Oleje roślinne są cenne ze względu na obecność w nich niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, które uzupełniają ceramidy naskórka i biorą udział w procesach regeneracyjnych.
Rolą emolientów jest zmniejszenie suchości skóry i wtórnie zredukowanie świądu, przywrócenie równowagi kwasowo – wodno – lipidowej skóry, ograniczenie parowania wody z naskórka i zatrzymanie wody w skórze właściwej, wygładzenie powierzchni skóry. Wykorzystuje się je do pielęgnacji, ale również do wspomagania leczenia chorób skóry, w tym atopowego zapalenia skóry (AZS).
Alejakobiet.pl / lek. med. Lidia Ruszkowska
na podstawie materiałów marki Emolium